کشمکش ایران و افغانستان بر سر آب… حل و فصل آن از راه گفت وگو یا درگیری مرزی

کشمکش ایران و افغانستان بر سر آب… حل و فصل آن از راه گفت وگو یا درگیری مرزی

الخلیج الجدید: 28 ژوئن

فؤاد شهبازوف

فؤاد شهبازوف تحلیلگر مسائل سیاسی :گفت اختلاف بر سر آب میان ایران و افغانستان تا آنجا پیش رفته که دو کشور را در لبه پرتگاه قرار داده است این احتمال وجود دارد که اگر تهران و طالبان به گفت وگو جهت حل و فصل اختلاف از راه مذاکره ادامه ندهند این امر به یک درگیری جدی میان دو همسایه در منطقه متزلزل مرزی تبدیل شود که تنها منجر به شکل گیری بحران پناهجویان و شکاف امنیتی خواهد شد.

شهبازوف با انتشار تحلیلی در مجمع بین المللی خلیج فارس ا Gulf International Forum :افزود: تنش میان دو کشور شکل گرفته در نتیجه کشمکش های منطقه ای و آبی به نقطه حساس و خطرناکی رسیده است آن هم با توجه به درگیری مرزی اخیر که طی آن شماری از نیروهای دو طرف کشته شدند.

وی ادامه داد: درگیری مسلحانه با توجه به تفاوت نسبی نظامی میان دو کشور و بی ثباتی سیاسی موجود بعید به نظر میرسد. مشکل کم آبی و دخالت احتمالی طرفهای خارجی همچون چین لزوم انجام گفت و گوهای دیپلماتیک میان تهران و کابل را مورد تاکید قرار میدهد

وی خاطرنشان کرد: در ۲۷ ماه مه وضعیت در مرزهای ایران و افغانستان ناآرام و متشنج شد که در نتیجه آن دو تن از نیروهای گارد مرزی ایران و یک جنگجوی طالبان کشته شدند این درگیری مرزی بر شدت تنش فزاینده موجود میان دو کشور افزود.

وی افزود موضوع کم آبی به یک چالش بزرگ برای ایران تبدیل شده که باعث اصطکاک میان این کشور با همسایگانش شده است. از سال ۲۰۲۳ به این سو ۲۷۰ شهر و شهرک در ایران از کمبود شدید آب رنج میبرند و سطح آب در سدها به شدت کاهش یافته است و همین امر باعث افزایش شدید نرخ تعرفه آب شرب در سراسر ایران شد که جر و بحث و کشمکشهای تندی به همراه داشت.

وی خاطرنشان کرد مخازن تامین کننده آب شرب شهرها به دلیل خشکسالی طی سه سال گذشته خالی شده اند و کمبود آب به روابط ایران با همسایگانش و به طور مشخص ترکیه و عراق در خصوص مدیریت آبهای فرامرزی آسیب وارد کرده است.

وی افزود چند دهه مدیریت بی سر و سامان و حساب نشده آب توسط مقامات ایران از جمله سدسازیهای نابسامان و هدایت منابع آب به سمت صنایع سنگین مانند صنعت فولاد باعث اعتراضات خشونت آمیز در سراسر ایران در سال ۲۰۲۱ شد که با سركوب وحشيانه پلیس مواجه شد.

به گفته شهبازوف در همین رابطه”  موضوع شدت گرفتن درگیریهای مسلحانه از سوی رژیم جنبش طالبان در افغانستان قابل پیش بینی بود تنش ها زمانی تشدید شد که ایران دولت افغانستان به رهبری طالبان را متهم به مسدود کردن جریان رودخانه هیرمند به باتلاقهای مرزی با ایران کرد.  وی ادامه داد تهران هر چند به طور رسمی رژیم طالبان را پس از به قدرت رسیدن در سال ۲۰۲۱ به رسمیت نشناخت اما به رابطه گفت وگو محور خود با طالبان ادامه داد و مدت زمان زیادی قبل از به قدرت رسیدن طالبان از این جنبش در برابر آمریکا و نیروهای ناتو مستقر در افغانستان حمایت به عمل آورد.

وی افزود: ترور ملا اختیر منصور رهبر سابق طالبان در جاده سریع السیر اصلی واقع در مرزهای ایران در سال ۲۰۱۶ نگاه ها را متوجه رابطه این جنبش با تهران کرد. نشستهای ملا منصور در ایران پیش بینی های گذشته را به اثبات رساند، دال بر اینکه تهران به طالبان در دوران نبردش علیه نیروهای آمریکا و ناتو اسلحه ، پول و پناه داده است.

شهبازوف ابراز داشت همراه و همگام شدن ایران با طالبان نشات گرفته از منافع اساسی گوناگونی بوده است که در میان آنها میتوان به پیدایش داعش طی سالهای ۲۰۱۴ و ۲۰۱۵ اشاره کرد.

وی ادامه داد: تلاشهای اخیر ایران جهت برقراری صلح و آشتی با طالبان معمولا برآمده از تمایل تهران به رویارویی با آمریکا بوده است اما این همکاری نتوانست اختلافات ایدئولوژیک موجود میان آنها را محو نماید؛ زیرا ایران با ایدئولوژی اسلامی شیعی خود به شدت از قوم هزاره یعنی ساکنان شیعه نشین افغانستان حمایت به عمل آورد در حالی که طالبان به شدت بر اسلام سنی مذهب خود پافشاری میکند

به گفته شهبازوف تهران در درخواستهای خود در زمینه دستیابی به حقوق آبی خویش به معاهده ایران و افغانستان امضا شده در سال ۱۹۷۳ استناد میجوید که در آن به طور مشروح نحوه استفاده مشترک از رود فرامرزی هیرمند توضیح داده شده است.

بر اساس این معاهده افغانستان باید سالانه ۸۵۰ میلیون متر مکعب از آبهای رود هیرمند را در اختیار ایران قرار دهد. تهران اصرار دارد تا کابل به ایرانیان اجازه بازدید از مخازن آب در افغانستان را بدهد

شهبازوف توضیح داد این توافق شامل ایجاد یک کمیته مشترک بین دو کشور برای انجام بازرسیهای سالانه برای اطمینان از پایبندی هر دو طرف به تعهداتشان میباشد اما رژیم طالبان تا کنون با این درخواست مخالفت کرده است.

به گفته شهبازوف، با توجه به رویارویی سیاسی و مسلحانه کنونی میان تهران و کابل در خصوص منابع آبی و بسیج شمار بیشتری از نیروها توسط دو طرف احتمال شعله ور شدن یک درگیری مرزی گسترده میان آنها وجود دارد.

وی ادامه داد درگیریهای مرزی احتمالی میان طالبان و ایران باعث شعله ور شدن موج جدید اعتراضات در ایران خواهد شد مشابه آنچه که در سپتامبر ۲۰۲۲ به دنبال کشته شدن یک دختر جوان در مرکز نیروهای انتظامی روی داد.

وی گفت: با توجه به اینکه توان طالبان و احتمال مشارکتش در یک جنگ کلاسیک با ارتش ایران دارای تجربه بیشتر محدود به نظر میرسد اما این احتمال وجود دارد که طالبان از تجهیزات نظامی غربی پیشرفته به جا مانده از سوی آمریکا و همپیمانانش در ناتو در هنگام عقب نشینی از افغانستان در سال ۲۰۲۱ استفاده کند.