تفاسیر قرآن در جهان اسلام
آشنایی با تفاسیر قرآن(مقدمه – 1)
مقدمه
تعریف‌های متعددی از تفسیر ارائه شده، مانند «بيان معانى آيات قرآنى و كشف مقاصد و مداليل آن».
علامه طباطبائی معتقد است:«تفسیر عبارت است از بیان کردن معنای آیه‌های قرآن، روشن کردن و پرده‌برداری از اهداف و مفاهیم آیه‌ها. بنابر این تفسیر به معنای برداشتن پرده ابهام و نشان دادن معنای باطنی و درونی الفاظی است که در نگاه اول به دست نمی‌آید. از این رو تکیه بر معنای ظاهری آیات را تفسیر نمی‌نامند. تفسیر یعنی روشن ساختن مفهوم آیات قرآن مجید، و واضح کردن منظور پروردگار. »
واژه تفسیر همچنین برای اشاره به کتاب‌های حاوی تفسیر قرآن به کار می‌رود.
زمان شروع تفسیر؛
تفسیر قرآن از همان عصر نزول قرآن آغاز شده است. امام علی(ع) را می‌توان پس از پیامبر اکرم(ص) نخستین مُفسّر قرآن دانست که بسیاری از صحابه روایات تفسیری خود را از او نقل کرده‌اند. همچنین گروهی از صحابه همچون ابن عباس و ابی بن کعب، قرآن را تفسیر می‌کردند. پس از آنان، تابعین و تابع تابعین از ضرورت پرداختن به تفسیر غافل نشدند و آثاری تفسیری از خود به جای گذاشتند. در دوره‌های بعد، تفسیرها شکل فنی‌تری به خود گرفتند و تنوع تفاسیر، سبب پدیدآمدن روش‌های مختلف در تفسیر شد.
اگر ارزش هر علمى را وابسته به موضوع آن بدانیم، به یقین علم تفسیر که موضوع آن کلام خداست، از ارزشمندترین علوم است.
انواع تفسیر؛
«تفسیر قرآن بر اساس رهیافت (روش) و رویکرد (گرایش) و بر اساس ترتیب و نحوه مراجعه به آیات، انواع گوناگونی می‌یابد:
الف– اسلوب‌‌های تفسیری که بر اساس ترتیب و نحوه مراجعه به آیات، برای صید معانی و شرح مفاهیم صورت می‌بندد، به سه نوع تقسیم می‌شود:
- تفسیر ترتیبی (مرور و بررسی آیات به ترتیب مدون موجود)؛
- تفسیر تنزیلی (مرور و بررسی آیات به ترتیب سیر نزول)؛
- تفسیر تقطیعی (تفسیر موضوعی)؛
ب– رهیافت‌ها و رویکردهای تفسیری نیز که با ملاک منهج یا گرایش (مشرب) حاکم بر تفسیر طبقه بندی می‌شود، به سه گروه قابل تقسیم است:
- منهج استنادی (تفسیر نقلی): أ. قرآن به قرآن؛ ب. قرآن به سنت؛ ج. قرآن به اقول صحابه؛
- منهج اصطیادی (تفسیر به رأی): أ. عقل گرایانه؛ ب. باطن گرایانه (ذوقی و اشاری)؛ ج. علم گرایانه و . . . .
- منهج اجتهادی” (رشاد علی اکبر، نهادهای راهنمای فهم قرآن، قبسات، ش 29، 1382ش. )
عقل و کاوش‌های خردورزانه در تعالیم اسلامی جایگاه بس بلندی دارد و عموم قرآن پژوهان به این مهم اشاره کرده و جایگاه آن را در تفسیر بازگو کرده‌اند. امام علی(ع) دربارۀ اهمیت عقل در فهم آموزه‌های دین می‌فرماید: الدین لایصلحه الا العقل (چیزی جز عقل دین را اصلاح نمی‌کند)
علامه طباطبائی در استدلال به این منبع تفسیری و اهمیت آن می‌نویسد: اگر کتاب الهی را تفحص کامل کرده، در آیاتش دقت شود، شاید بیش از ۳۰۰ آیه وجود دارد که مردم را به تفکر، تذکر و تعقل دعوت کرده یا به پیامبر(ص) استدلال را برای اثبات حقی و یا از بین بردن باطلی آموخته است. خداوند در قرآن حتی در یک آیه بندگان خود را امر نفرموده که نفهمیده به خدا و یا هر چیزی که از جانب اوست ایمان آورند و یا راهی را کورکورانه بپیمایند، حتی برای قوانین و احکامی که برای بندگان خود وضع کرده و عقل بشری به تفصیل ملاک‌های آن را درک نمی‌کند علت آورده است.
علوم لازم برای تفسیر قرآن؛
علومی که راغب اصفهانی در تفسیر لازم می‌داند، عبارتند از :
«أ. شناخت الفاظ که متکفل آن علم لغت است؛
ب. مناسبت برخی از الفاظ با برخی دیگر که علم اشتقاق بیانگر آن است؛
ج. شناسایی عوارض الفاظ یعنی صیغه‌سازی و اعراب کلمات که علم صرف و نحو بیانگر آن است؛
د. شناسایی قرائات مختلف؛
ح. شأن نزول آیات، بالاخص آنچه مربوط به سرگذشت پیشینیان است و از آن به علم آثار و اخبار نام می‌برند ؛
س. آنچه از رسول خدا در باره قرآن نقل گشته است؛
ص. شناسایی ناسخ و منسوخ، عام و خاص و مسائل اجماعی و اختلافی که از آن‌ها در علم اصول بحث می‌شود ؛
ط. شناسایی احکام دین و آداب آن و سیاست‌های اسلامی که علم فقه از آن‌ها بحث می‌کند؛
ع. شناسایی ادله و براهین عقلی که از آن‌ها در علم کلام گفت‌وگو می‌شود؛
ف. آگاهی از بعضی مسائل فلسفی و علمی»
(پریمی علی، هرمنوتیک و تأثیر آن بر فهم متون دینی، حوزه و دانشگاه، شماره 39 ، 1384ش. )
(پایان قسمت اول)
2- آشنایی با تفاسیر قرآن(مقدمه-2)
تفاسیر قرآن در جهان اسلام
شیعه
3- آشنایی با تفاسیر قرآن ( تفاسیر شیعه- تفسیر القرآن اثـر ابوعبدالله جابر جعفی)
4- آشنایی با تفاسیر قرآن (القرآن اثر اَبانِ بن تَغْلِب)
5- آشنایی با تفاسیر قرآن (تفسیر ابونضر محمد بن سائب معروف به ابونضر کلبی)
6-آشنایی با تفاسیر قرآن (تفسیر ثابت بن دینار ثُمالی، مشهور به ابوحمزه ثمالی)
7- آشنایی با تفاسیر قرآن (تفسیر ابوالجارود)
8- آشنایی با تفاسیر قرآن (تفسیر قمی)
9- آشنایی با تفاسیر قرآن (تفسیر عیاشی)
10- آشنایی با تفاسیر قرآن (تفسیر تبیان)
11- آشنایی با تفاسیر قرآن (تفسیر مجمع البیان)
12- آشنایی با تفاسیر قرآن (تفسیر جوامع الجامع)
13- آشنایی با تفاسیر قرآن (تفسیر کبیر)
14- آشنایی با تفاسیر قرآن (تفسیر ؟؟؟؟؟؟؟؟؟)
15- آشنایی با تفاسیر قرآن (تفسیر ملاصدرا بنام القرآن الکریم)
16- آشنایی با تفاسیر قرآن (تفسیر ؟؟؟؟)
17- آشنایی با تفاسیر قرآن (تفسیر البرهان فى تفسير القرآن)
18 -آشنایی با تفاسیر قرآن (تتفسیر نور ُالثقلین)
19- آشنایی با تفاسیر قرآن (تفسیر؟؟؟؟؟؟؟؟؟)
20- آشنایی با تفاسیر قرآن (تفسير القرآن الكريم -شُبّر)
21- آشنایی با تفاسیر قرآن (تفسیر؟؟؟؟؟؟؟؟؟)
22- آشنایی با تفاسیر قرآن (تفسیر نوین)
23- آشنایی با تفاسیر قرآن (تفسیر پرتویی از قرآن)
24- آشنایی با تفاسیر قرآن (تفسیر الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن والسنة)
25- آشنایی با تفاسیر قرآن (تفسیر؟؟؟؟؟؟؟؟؟)
26- آشنایی با تفاسیر قرآن (التفسیر الکاشف)
27- آشنایی با تفاسیر قرآن (تفسیر نمونه)
28- آشنایی با تفاسیر قرآن (تفسیر کاشف)
29- آشنایی با تفاسیر قرآن (تفسیر راهنما)
30- آشنایی با تفاسیر قرآن (تفسیر؟؟؟؟؟؟؟؟؟)
31- آشنایی با تفاسیر قرآن (تفسیر نور)
32- آشنایی با تفاسیر قرآن (تفسیر معاصرانه قرآن کریم)
تفاسیر قرآن در جهان اسلام
اهل سنت
33- آشنایی با تفاسیر قرآن (تفاسیر اهل تسنن – معانی القرآن)
34- آشنایی با تفاسیر قرآن (تفاسیر اهل تسنن-احکام القرآن شافعی)
35- آشنایی با تفاسیر قرآن (تفاسیر اهل تسنن-تفسیر بحرالعلوم)
36- آشنایی با تفاسیر قرآن (تفاسیر اهل تسنن-جامع البيان في تفسير القرآن- تفسير طبرى)
37- آشنایی با تفاسیر قرآن (تفاسیر اهل تسنن-تفسیرالقرآن العظیم مسنداً عن الرسول)
38- آشنایی با تفاسیر قرآن (تفاسیر اهل تسنن-؟؟؟؟؟؟؟؟؟)
39- آشنایی با تفاسیر قرآن (تفاسیر اهل تسنن-؟؟؟؟؟؟؟؟؟)
40- آشنایی با تفاسیر قرآن (تفاسیر اهل تسنن-الکشاف عن حقایق التنزیل و عیون الأقاویل فی وجوه التأویل – تفسیر کشّاف)
41- آشنایی با تفاسیر قرآن (تفاسیر اهل تسنن -کشف الاسرار ، عدة الابرار)
42- آشنایی با تفاسیر قرآن (تفاسیر اهل تسنن-المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز)
43- آشنایی با تفاسیر قرآن (تفاسیر اهل تسنن-؟؟؟؟؟؟؟؟؟)
44- آشنایی با تفاسیر قرآن (تفاسیر اهل تسنن-تفسیر کبیر یا مفاتیح الغیب)
45- آشنایی با تفاسیر قرآن (تفاسیر اهل تسنن-کتاب انوار التنزیل ، اسرار التاویل -تفسیر بیضاوی)
46- آشنایی با تفاسیر قرآن (تفاسیر اهل تسنن-تفسیر قرآن العظیم- ابن کثیر)
47- آشنایی با تفاسیر قرآن (تفاسیر اهل تسنن-؟؟؟؟؟؟؟؟؟)
48- آشنایی با تفاسیر قرآن (تفاسیر اهل تسنن-تفسیر تفسیر الجلالین)
49- آشنایی با تفاسیر قرآن (تفاسیر اهل تسنن-الدر المنثور في التفسير بالمأثور – الدر المنثور)
50- آشنایی با تفاسیر قرآن (تفاسیر اهل تسنن-روح البيان)
51- آشنایی با تفاسیر قرآن (تفاسیر اهل تسنن-تفسیر روح المعانی)
52- آشنایی با تفاسیر قرآن (تفاسیر اهل تسنن-تفسیر فى ظلال القرآن)
53- آشنایی با تفاسیر قرآن (تفاسیر اهل تسنن-المنار (تفسیر القرآن العظیم))
54- آشنایی با تفاسیر قرآن (تفاسیر اهل تسنن-التفسير الواضح)
55- آشنایی با تفاسیر قرآن (تفاسیر اهل تسنن-؟؟؟؟؟؟؟؟؟)
56- آشنایی با تفاسیر قرآن (تفاسیر اهل تسنن-التفسير الوسيط للقرآن الكريم)
57- آشنایی با تفاسیر قرآن (تفاسیر اهل تسنن-االتفسير القرآني للقرآن)
58- آشنایی با تفاسیر قرآن (تفاسیر اهل تسنن – تفسیر المنیر فی العقیدة و الشریعة و المنهج – آخرین قسمت)